UBIERAJĄC SIĘ DLA DUCHÓW. O ROLI PŁCI (KULTUROWEJ), TRANSWESTYTYZMU I CIELESNOŚCI W RYTUAŁACH SZAMAŃSKICH

Abstrakt

W niniejszym artykule autor analizuje sposoby ujmowania transwestytyzmu szamanów w literaturze naukowej, by następnie przeprowadzić studium przypadku oparte na bezpośrednich badaniach terenowych. Głównym celem studium jest pokazanie, w jaki sposób zmienia się obraz pozornie bardzo podobnych zjawisk, gdy umieścimy je w szerszym kontekście kulturowym. Głównym pytaniem teoretycznym jest to, czy i na ile zasadnym jest porównywanie nietypowych sposobów ubierania się i przyjmowania nietypowych wzorów ról społecznych związanych z płcią w kulturach obserwowanych przez antropologów z podobnymi zjawiskami, które występują w kontekście cywilizacji euroamerykańskiej. Analiza dyskusji wokół tego zjawiska, a przede wszystkim próby wyjaśnienia genezy i funkcji transwestytyzmu czy wręcz transgenderyzmu szamanek i szamanów, mówią dużo o tym, w jaki sposób konstruowane jest zachodnie postrzeganie szamanizmu i samych szamanów. Są one również pouczające w kontekście międzykulturowego postrzegania płci.
Analiza przypadku pokazuje, że transwestytyzm szamanki ma bezpośrednio znaczenie religijne, które opiera się nie na tym, że jest on zgodny z dążeniami, skłonnościami szamanki, ale przeciwnie, jego znaczenie opiera się na tym, że szamanka jest przez duchy do takiego zachowania przymuszana. Nie jest on wyrazem, ale przeciwieństwem jej własnej tożsamości płciowej tak na poziomie biologicznym, jak i kulturowym.