Pasek boczny artykułów
Główna treść artykułu
Abstrakt
Doświadczenia osób dotkniętych chorobą Alzheimera są centralnym elementem badań J.C. Robbins w dziedzinie antropologii starości. Niniejszy artykuł jest ich rezultatem. Jest on próbą uporządkowania literatury przedmiotu dotyczącej starzenia się, podmiotowości (personhood) i pokrewieństwa (kinship) w postsocjalistycznej Europie Wschodniej. Niniejsze rozważania dotyczą stosunku do osób dotkniętych utratą pamięci, a szczególnie chorobą Alzheimera w relacjach rodzinnych w Polsce. Analizując proces starzenia się w środowisku grupy rodzinnej/krewniaczej, autorka traktuje go jako proces stawania się przodkiem. Inspiracji teoretycznych dostarczyła jej literatura etnograficzna dotycząca społecznej roli babci/dziadka (grand- parenthood), posługująca się analitycznymi kategoriami „materialności” i „substancji”. W artykule analizuje przykłady etnograficzne, w których procesy stawania się przodkiem zostają zakłócone, a następnie porównuje te przykłady do doświadczeń choroby Alzheimera i utraty pamięci w starszym wieku.
Główne pytanie badawcze brzmi: jakie rodzaje podmiotowości są konstruowane i przeżywane w różnych typach procesów stawania się przodkiem? Autorka zwraca szczególną uwagę na to, jak podmiotowość koresponduje z warunkami politycznymi, ekonomicznymi i społecznymi. Ta perspektywa badawcza pozwoliła jej odnieść się do literatury przedmiotu dotyczącej podmiotowości w postsocjalistycznej Europie Wschodniej.
W tekście do analizowania podmiotowości wykorzystuje schemat binarny, w którym osoby przedstawia się albo jako niezależne i autonomiczne, albo jako zależne, płynne i pozostające w relacjach z innymi. Chociaż nie wyjaśnia dokładnie owej dychotomicznej konstrukcji podmiotu, to odwołuje się do niej z dwóch istotnych powodów. Po pierwsze, ta dualność jest obecna w większości opracowań dotyczących starzenia się, a także podmiotowości; więc niemożliwe jest uniknięcie jej. Po drugie, i być może ważniejsze, te dychotomiczne kategorie mogłyby być ideałami, do których ludzie dążyliby lub z którymi porównywaliby siebie, jako że są one „gdzieś tam”, krążąc jako dyskursy. Konieczne jest więc sprawdzenie, w jaki sposób stają się one ważne w życiu poszczególnych ludzi.
W tym tekście Robbins korzysta ze schematu analitycznego Janet Carsten, która spostrzega bycie w relacji z innymi (relatedness) jako proces objawiający się poprzez substancje. Tymi substancjami mogłyby być: krew, geny, mleko, kraj, jedzenie, meble czy rozmowa. To, co jest tu szczególnie ważne w odniesieniu do celów tych rozważań, to fakt, iż posiadają one wspólny (bez względu na to, czy są one materialne czy nie) aspekt, poprzez który doświadczane jest pokrewieństwo. Autorka często odwołuje się do tego, co materialne, by ugruntować swoje analizy. Nie chodzi o to, by stwierdzić, że niematerialne aspekty relacji nic nie znaczą, czy że to, co materialne jest najważniejsze, ale o to, by niejako „ugruntować” myślenie o byciu w relacji z innymi. W całym tekście za każdym razem bywa nazywany rodzaj substancji istotnej dla danego przykładu etnograficznego i są szukane sposoby, w jakich zmiany substancji mogą wpływać na zmiany w tych relacjach.