Abstract
In this article, the author presents various strategies employed by populist power that lead to ontological and axiological exclusion and the structural blockage of the communicative dimension of the public sphere as a civil space for dialogue. The article refers, among other ideas, to Jürgen Habermas’s normative theory of the public sphere and Chantal Mouffe’s concept of agonistic pluralism to show the threats to democracy, public order, and the functioning of civil society that result from the new forms and mechanisms of symbolic power and that produce polarization, stigmatization, and the exclusion of different ways of defining reality. The author presents the main assumptions of citizenship education in regard to forming social consciousness, developing critical thinking skills and other civic competencies, and forming habits of active participation in public life, all of which can influence the structure and key functions of the public sphere and unlock its emancipatory dimension. The author tries to show that countering the strategies of polarization and ontological exclusion used by populists requires citizenship education, understood as a certain normative project. The article outlines a perspective that could provide an opportunity at the present time for depolarization and the restoration of mutual respect between social groups with antagonistic worldviews and axiologies.
References
Alexander, J. (2010) Znaczenia społeczne. Studia z socjologii kulturowej. Trans. S. Burdziej
& J. Gądecki. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Alinsky, S. (1989) Rules for Radicals:a practical primer for realistic radicals. New York: Vintage
Books.
Arato, A. & Cohen, J. (1992) Civil Society and Political Theory. Cambridge: MIT Press.
Barrett, M. & Bruna, Z. (eds.) (2014) Political and civic engagement: Multidisciplinary perspectives. London: Routledge.
Beck, U. (2002) Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Trans. S. Cieśla.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Benhabib, S. (ed.) (1996) Democracy and Difference. Contesting the Boundaries of the Political.
Princeton: Princeton University Press.
Bock-Côté, M. (2017) Multikulturalizm jako religia polityczna. Trans. M. Chojnacki. Warszawa:
Instytut Wydawniczy PAX.
Bron-Wojciechowska, A. (1986) Grundvig. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Connolly, W.E. (2005) Pluralism. Durham: Duke University Press.
Dahl, R. (2012) Demokracja i jej krytycy. Trans. S. Amsterdamski. Warszawa: Aletheia.
Dewey, J. (1980) The need of an industrial education in an industrial democracy. In: A. Boydston
(ed.) J. Dewey. The middle works. 1899-1924 (Vol. 10, 1916-1917). Carbondale: Southern
Illinois University Press, 137-143.
Dilthey, W. (1987) O istocie filozofii. Trans. E. Paczkowska-Łagowska. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Figueroa, P. (2000) Citizenship education for a plural society. In: A. Osler (ed.) Citizenship and
democracy in schools: diversity, identity, equality. Stoke-on-Trent: Trentham Books, 47-62.
Fraser, N. (1990) Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually
Existing Democracy. Social Text, 25/26, 56-80.
Freire, P. (1970) Pedagogy of the oppressed. New York: Herder and Herder.
Gadamer, H.-G. (2008) Teoria, etyka, edukacja. Eseje wybrane. Trans. P. Sosnowska et. al.
Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Gadamer, H.-G. (2013) Prawda i metoda, Zarys hermeneutyki filozoficznej. Trans. B. Baran.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Habermas, J. (1999) Teoria działania komunikacyjnego. Tom I. Racjonalność działania a racjonalność społeczna. Trans. A. M. Kaniowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Habermas, J. (2002) Teoria działania komunikacyjnego. Tom II. Przyczynek do krytyki rozumu
funkcjonalnego. Trans. A.M. Kaniowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Habermas, J. (2003) O przyszłości natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej? Trans.
M. Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Habermas, J. (2005) Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa
i demokratycznego państwa prawnego. Trans. A. Romaniuk, R. Marszałek. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Habermas, J. (2007) Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej. Trans. W. Lipnik & M. Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Habermas, J. (2009) Uwzględniając Innego. Studia do teorii politycznej. Trans. A. Romaniuk.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hahn, C.L. (1998) Becoming Political. Comparative Perspectives on Citizenship Education. Albany: State University of New York Press.
Hankiss, E. (1986) Pułapki społeczne. Trans. T. Kulisiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza
Powszechna.
Haste, H. (2010) Citizenship Education: A Critical Look at the Contested Field. In: L.R. Sherrod,
J. Torney-Purta & C.A. Flanagan (eds.) Handbook of Research on Civic Engagement in Youth. New Jersey: John Wiley & Sons, 161-188.
Hegel, G.W.F. (2010) Fenomenologia ducha. Trans. Ś.F. Nowicki. Warszawa: Fundacja -Aletheia.
Held, D. (2010) Modele demokracji. Trans. W. Nowicki. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
Honneth, A. (2012) Walka o uznanie. Moralna gramatyka konfliktów społecznych. Trans. J. Duraj. Kraków: Wydawnictwo NOMOS.
Kołakowski, L. (2006) Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań. Kraków: Wydawnictwo
Znak.
Kołakowski, L. (2009) Kultura i fetysze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kubik, D. (ed.) (2024) Edukacja obywatelska w działaniu. Organizowanie społecznościowe. Formuła dialogu – gry symulacyjne. Warszawa: Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego.
Kymlicka, W. (1996) Education for citizenship. Wien: Institut für Höhere Studien (IHS).
Kymlicka, W. (2001) Politics in the vernacular: nationalism, multiculturalism and citizenship.
London: Oxford University Press.
Leder, A. (2014) Prześniona rewolucja: ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo
Krytyki Politycznej.
Lilla, M. (2018) Koniec liberalizmu, jaki znamy. Requiem dla polityki tożsamości. Trans. Ł. Paw-
łowski. Warszawa: Wydawnictwo Kultura Liberalna.
Mansbridge, J. (1999) On the idea that participation makes better citizens. In: K.E. Soltan
& S.L. Elkin (eds.) Citizen com-petence and democratic institutions. University Park: Pennsylvania State University Press, 291-325.
Markowski, M.P. (2019) Wojny nowoczesnych plemion. Spór o rzeczywistość w epoce populizmu. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Maślanka, T. (2011) Racjonalność i komunikacja. Filozoficzne podstawy teorii społecznej Jürgena
Habermasa. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
McCowan, T. (2011) Rethinking citizenship education: A curriculum for participatory democracy.
London: A&C Black.
McLaughlin, T.H. (1992) Citizenship, Diversity and Education: A Philosophical Perspective.
Journal of Moral Education, 21(3), 235-250.
Michaels, W.B. (2006) The Trouble With Diversity: How We Learned to Love Identity and Ignore
Inequality. New York: Metropolitan Books.
Morse, S.W. (1993) The practice of citizenship: Learn by doing. The Social Studies, 84(4), 164-167.
Mouffe, Ch. (1993) The Return of the Political. London-New York: Verso.
Mouffe, Ch. (2015) Agonistyka. Polityczne myślenie o świecie. Trans. B. Szelewa. Warszawa:
Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Negt, O. & Kluge, A. (1972) Öffentlichkeit und Erfahrung. Zur Organisationsanalyse von bürgerlicher und proletarischer Öffentlichkeit. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Niemi, R.G. & Junn, J. (1998) Civic education: What makes students learn. New Haven: Yale
University Press.
Ost, D. (2007) Klęska Solidarności. Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie. Trans.
H. Jankowska. Warszawa: Wydawnictwo Literackie Muza.
Pateman, C. (1970) Participation and democratic theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Patrick, J. (2000) Introduction to education for civic engagement in democracy. In: S. Mann
& J. Patrick (eds.) Education for civic engagement in democracy: Service learning and other
promising practices. Bloomington: Indiana University. ERIC Clearinghouse for Social Studies/
Social Science Education, 1-8.
Petrosyan, A. (2016) Methodological analysis of political participation indicator evaluation
tools. Wisdom, 7(2), 205-210.
Putnam, R. (1995) Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech.
Trans. J. Szacki. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
Putnam, R. (2008) Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach
Zjednoczonych. Trans. P. Sadura & S. Szymański. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie
i Profesjonalne.
Rawls, J. (1998) Liberalizm polityczny. Trans. A. Romaniuk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Schumpeter, J.A. (1995) Kapitalizm, socjalizm, demokracja. Trans. M. Rusiński. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Shils, E. (1994) Co to jest społeczeństwo obywatelskie. In: K. Michalski (ed.) Europa i społeczeństwo obywatelskie. Rozmowy w Castel Gandolfo. Trans. D. Lachowska. Kraków: Wydawnictwo Znak, 9-53.
Simmel, G. (2005) Socjologia. Trans. M. Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tormey, S. (2015) The end of representative politics. Malden, MA: Polity Press.
Verba, S., Schlozman, K.L. & Brady, H.E. (1995) Voice and equality: Civic voluntarism in American
politics. Cambridge: Harvard University Press.
Waldenfels, B. (2002) Topografia obcego. Studia z fenomenologii obcego. Trans. J. Sidorek.
Warszawa: Oficyna Naukowa NOMOS.
Wrong, D. (1999) The Oversocialized Conception of Man. New Brunswick: Transaction Publishers.

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Copyright (c) 2025 Adult Education Discourses

/
Language