Główna treść artykułu
Abstrakt
Celem artykułu jest rozpoznanie aktualnego stanu wiedzy na temat aktywności kulturalnej i edukacyjnej starszych mężczyzn na podstawie przeglądu badań tej sfery praktyki społecznej z ostatnich 15 lat. Autorka pokazuje, że realizowane w Polsce studia nad aktywnością ludzi starszych nie eksponują znaczenia doświadczeń rodzajowych seniorów. Tematyka kobieca bywa podejmowana coraz częściej, ale zainteresowanie badaczy starością mężczyzn i ich aktywnością jest nikłe, problem ten w Polsce pozostaje nierozpoznany. Przegląd krajowych i zagranicznych badań pozwolił zrekonstruować
pewne cechy aktywności kulturalnej i edukacyjnej starszych mężczyzn, charakterystyczne dla niej zjawiska oraz częściowo ich uwarunkowania. Badania pokazują, że starsi mężczyźni stanowią mniejszość wśród uczestników instytucjonalnej oferty aktywności kierowanej do seniorów. Uwarunkowane jest to między innymi feminizacją starości, niedopasowaniem oferty do potrzeb i zainteresowań mężczyzn, późniejszym przechodzeniem mężczyzn na emeryturę i sposobem jej doświadczania, ich instrumentalnym podejściem do edukacji, niechęcią do szkolnych form uczenia się oraz wpływem wzorów kulturowych, głównie wzoru męskości dominującej. Przegląd badań dowodzi jednak, że starsi mężczyźni nie powinni być postrzegani jako bierni, mniej aktywni od kobiet. Są aktywni inaczej i w innych obszarach. Ich aktywność kulturalna i edukacyjna lokuje się w codzienności, nieformalnych układach i organizacjach społecznych. Ze względu na to, iż niewiele jest badań skupionych na tej problematyce, zarysowany obraz nie jest kompletny i ujawnia także obszary, które należałoby poddać studiom empirycznym, między innymi brakuje wiedzy na temat aktywności kulturalnej mężczyzn. Przede wszystkim zaś wyniki analizy mogą być istotną inspiracją do poszukiwań badawczych w Polsce.
Słowa kluczowe
Szczegóły artykułu
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Bibliografia
- Alfageme A. (2007), The Clients and Functions of Spanish University Programmes for Older People: A Sociological Analysis, „Aging & Society”, nr 27(3), s. 343-361.
- Arcimowicz K. (2003), Obraz mężczyzny w polskich mediach. Prawda. Fałsz. Stereotyp, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
- Boeren E. (2011), Gender differences in formal, non-formal and informal adult learning, „Studies in Continuing Education”, nr 33 (3), s. 333-346, https://doi.org/10.1080/0158037X.2011.610301.
- Bugajska B. (2015), Dziewiąta faza w cyklu życia – propozycja rozszerzenia teorii psychospołecznego rozwoju E.H. Eriksona, „EXLIBRIS. Biblioteka Gerontologii Społecznej”, nr 1(9), s. 15-35.
- Burszta W.J., Duchowski M., Fatyga B., Hupa A., Majewski P., Nowicki J., Pęczak M., Sekuła E.A., Szlendak T. (2010), Kultura miejska w Polsce z perspektywy interdyscyplinarnych badań jakościowych, NCK, Warszawa.
- Carragher L., Golding B. (2015), Older men as learners: Irish Men’s Sheds as an intervention, „Adult Education Quarterly”, nr 65(2), s. 152-168, https://doi.org/0741713615570894.
- Carragher L., Golding B. (2016), Men’s Sheds – Sharing knowledge and learning in the company of men, „Adult Learner: The Irish Journal of Adult and Community Education” 2016, s. 59-71.
- Chabior A. (2000), Rola aktywności kulturalno-oświatowej w adaptacji do starości, ITE, Kielce-Radom.
- Chabior A. (2011), Klub seniora miejscem uczestnictwa kulturalnego i animacji społeczno-kulturalnej, w: Aktywizacja, rozwój, integracja – ku niezależnej starości, Z. Szarota (red.), Biblioteka Gerontologii Społecznej, t. II, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków, s. 73-84.
- Chetcuti Galea R., Farrugia-Bonello R. (2014), Older Men Learning Through Religious and Political Membership: Case Studies from Malta, w: Older Men Learning in the Community: European Snapshots, M. Radovan, S. Jelenc Krašovec (red.), University Press, Ljubljana, s. 49-62.
- Chmura-Rutkowska I., Ostrouch-Kamińska J. (2013), Mężczyźni na przełęczy życia, Impuls, Kraków.
- Connell R. (2005), Masculinities, University of California Press, California.
- Czapiński J., Błędowski P. (2014), Aktywność społeczna osób starszych w kontekście percepcji osób starszych. Diagnoza społeczna 2013. Raport tematyczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, http://www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty, 20.09.2020.
- Czerniawska O. (1996), Edukacja osób trzeciego wieku, w: Wprowadzenie do andragogiki, T. Wujek (red.), ITE, Warszawa, s. 213-236.
- Czerniawska O. (2000), Drogi i bezdroża andragogiki i gerontologii, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Łodź.
- Czerniawska O. (2001), Potrzeby edukacyjne kobiet w trzecim wieku, w: E.A. Wesołowska (red.), Kobiety a edukacja dorosłych, Biblioteka Edukacji Dorosłych, t. 21, Akademickie Towarzystwo Andragogiczne, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Warszawa, s. 37-41.
- Czerniawska O. (2007), Szkice z andragogiki i gerontologii, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Łodź.
- Diagnoza potrzeb i oczekiwań mieszkańców Poznania powyżej 50. roku życia (2011), Centrum Inicjatyw Senioralnych, Poznań, http://www.centrumis.pl/diagnoza_potrzeb_poznaniakow_po_50.html, 20.09.2020.
- Drozdowski R., Fatyga B., Filiciak M., Krajewski M., Szlendak T. (2014), Praktyki kulturalne Polaków, Toruń, http://www.publicprofits.pl/upl/browser/files/praktyki-kulturalne-polakow-publikacja.pdf, 20.09.2020.
- Fabiś A. (2005), Aktywność kulturalno-oświatowa ludzi starszych, w: Seniorzy w rodzinie, instytucji i społeczeństwie. Wybrane zagadnienia współczesnej gerontologii, A. Fabiś, (red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu, Sosnowiec, s. 89-102.
- Fabiś A. (2006), Edukacja seniorów – odpowiedź na wymagania współczesności, „Edukacja Dorosłych”, nr 1-2, s. 33-44.
- Fabiś A. (2014), Uczący się seniorzy. Uwarunkowania uczenia się osób starszych w Polsce, w: Starość w Polsce: aspekty społeczne i edukacyjne, A. Fabiś, M. Muszyński, Ł. Tomczyk, M. Zrałek (red.), Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Rtm. Witolda Pileckiego, Stowarzyszenie Gerontologów Społecznych, Oświęcim, s. 51-80.
- Fabiś A. (2018), Troski egzystencjalne seniorów. Ujęcie geragogiczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
- Fabiś A. (red.) (2008), Aktywność społeczna, kulturalna i oświatowa seniorów, Biblioteka Gerontologii Społecznej, Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej, Bielsko Biała.
- Fabiś A., Wawrzyniak J.K., Chabior A. (2019), Ludzka starość: wybrane zagadnienia z gerontologii społecznej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
- Fatyga B., Nowiński J., Kukołowicz T. (2009), Jakiej kultury Polacy potrzebują i czy edukacja kulturalna im ją zapewnia? Raport o problemach edukacji kulturalnej w Polsce dla Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, https://www.nck.pl/badania/raporty/jakiej-kultury-polacy-potrzebuja-i-czy-edukacja-kulturalna-im-ja-zapewnia-raport-o-, 20.09.2020.
- Findsen B., Formosa M. (2011), Lifelong Learning In Later Life: A Handbook On Older Adult Learning, Sense Publishers, Rotterdam.
- Formosa M. (2005), Feminism and critical educational gerontology: An agenda for good practice, „Ageing International”, nr 30(4), s. 396-411.
- Formosa M. (2010), Universities of the Third Age: A Rationale for Transformative Education in Later Life, „Journal of Transformative Education”, nr 8(3), s. 197-219.
- Formosa M. (2012), Education and Older Adults at the University of the Third Age, „Educational Gerontology”, nr 38(2), s. 114-126.
- Formosa M. (2014a), Four Decades of Universities Of The Third Age: Past, Present, And Future, „Ageing & Society”, nr 34(1), s. 42-66.
- Formosa M., Fragoso A., Jelenc Krašovec S. (2014b), Older Men as Learners in the Community: Theoretical Issues, w: Older Men Learning in the Community: European Snapshots, M. Radovan, S. Jelenc Krašovec (red.), University Press, Ljubljana, s. 15-28.
- Formosa M., Fragoso A., Jelenc Krašovec S., Tambaum T. (2014c), Introduction, w: Older Men Learning in the Community: European Snapshots, M. Radovan, S. Jelenc Krašovec (red.), University Press, Ljubljana, s. 9-13.
- Fragoso A., Formosa M. (2014), Discussion and Conclusion, w: Older Men Learning in the Community: European Snapshots, M. Radovan, S. Jelenc Krašovec (red.), University Press, Ljubljana, s. 99-107.
- Fuszara M. (red.) (2008), Nowi mężczyźni? Zmieniające się modele męskości we współczesnej Polsce, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
- Golczyńska-Grondas A. (2004), Mężczyźni z enklaw biedy. Rekonstrukcja pełnionych ról społecznych, Łodź.
- Golding B. (2011), Social, Local, and Situated: Recent Findings about the Effectiveness of Older Men’s Informal Learning in Community Contexts, „Adult Education Quarterly”, nr 61(2), s. 102-120.
- Golding B. (2012), Men’s Learning through Community Organisations: Evidence from an Australian Study, w: Gender, Masculinities and Lifelong Learning, M. Bowl, R. Tobias, J. Leahy, G. Ferguson, J. Gage (red.), Abingdon, Routledge, s. 134-146.
- Golding B. (2015), The Men’s Shed Movement: The Company of Men, Common Ground Publishing, Champaign, Illinois.
- Golding B., Brown M., Foley A., Harvey J., Gleeson L. (2007), Men’s Sheds in Australia: Learning through Community Contexts, Adelaide: National Centre for Vocational Education Research, http:// www.ncver.edu.au/publications/1780.html, 10.09.2020.
- Golding B., Foley A., Brown M., Harvey J. (2009), Senior Men’s Learning and Wellbeing through Community Participation in Australia, Report to National Seniors Productive Ageing Centre. Balarat: University Of Ballarat, http://library.bsl.org.au/jspui/bitstream/1/1606/1/Senior%20men’s%20learning%20and%20wellbeing.pdf, 20.09.2020.
- Golding B., McDonald J., Malec M. (2015), Uczenie się starszych mężczyzn we współczesnych badaniach andragogicznych: wybrane konteksty, implikacje i przypadki, „Dyskursy Młodych Andragogów”, t. 16, s. 59-92.
- Gołdys A., Krzyżanowska Ł., Stec M., Ostrowski Ł. (2012), Zoom na UTW, file:///C:/Users/komputer/Downloads/zoom_na_utw_raport_calosciowy_www%20(2).pdf, 20.09.220.
- Halicka M., Halicki J. (2002), Integracja społeczna i aktywność ludzi starszych, w: Polska starość, B. Synak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 189-218.
- Halicka M., Halicki J. (2008), Czas wolny i aktywność społeczna ludzi starszych na Podlasiu na przykładzie badań w środowisku wiejskim i miejskim, w: Aktywność społeczna, kulturalna i oświatowa seniorów, A. Fabiś (red.), Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej, Bielsko‑Biała, s. 47-59.
- Halicki J. (2000), Edukacja seniorów w aspekcie teorii kompensacyjnej. Studium historyczno-porównawcze, Trans Humana, Białystok.
- Halicki J. (2003), Edukacja osób starszych w Polsce – jej wymiar teoretyczny i praktyczny, „Edukacja Dorosłych”, nr 2(69), s. 9-18.
- Hebestreit L. (2008), The Role Of The University Of The Third Age in Meeting The Needs Of Adult Learners in Victoria, Australia, „Australian Journal of Adult Learning”, nr 48(3), s. 547-565.
- Jarvis P. (2006), The Socratic Method, w: The Theory and Practice of Teaching, P. Jarvis (red.), Routledge, London, s. 90-97.
- Jelenc Krašovec S., Radovan M., Močilnikar Š., Šegula S. (2014), Older Men Learning in Urban and Rural Municipalities in Slovenia, w: Older Men Learning in the Community: European Snapshots, M. Radovan, S. Jelenc Krašovec (red.), University Press, Ljubljana, s. 79-97.
- Kempa G. (2009), Społeczno-edukacyjne problemy czasu wolnego seniorek na tle własnego życia na Górnym Śląsku i współczesnych zmian cywilizacyjnych, „Chowanna”, t. 2 (33), s. 155-171.
- Kluczyńska U. (2008a), Czy starość ma płeć? Społeczny konstrukt mężczyzny starego w świetle literatury zachodniej, w: Dorosłość wobec starości. Oczekiwania. Radości. Dylematy, R. Konieczna‑Woźniak (red.), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 249-259.
- Kluczyńska U. (2008b), Stary mężczyzna we współczesnym społeczeństwie. Konteksty społeczne i kulturowe, w: Człowiek w wieku podeszłym we współczesnym społeczeństwie, D. Talarska, K. Wieczorkowska-Tobis (red.), Wydawnictwo Naukowe UM, Poznań, s. 42-50.
- Kluczyńska U. (2008c), Redefiniowanie męskości. Kulturowo-społeczne konteksty starzenia się mężczyzn, w: Pomyślne starzenie się w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych, J. Kowalski, P. Szukalski (red.), Zakład Demografii i Gerontologii Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 76-88.
- Kluczyńska U. (2009), Metamorfozy tożsamości mężczyzn, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
- Kluczyńska U. (2011), Czas wolny starszych mężczyzn, w: Ku socjologii starości. Starzenie się w biegu jednostki życia, J. Mucha, J. Krzyżowski (red.), Wydawnictwo AGH, Kraków, s. 83-104.
- Kluczyńska U. (2015), Older husbands as carers. Construction of masculinity in context of care – giving, „Studia Humanistyczne AGH”, t. 14, s. 73-94.
- Kościńska E. (2016), Aktywność rodzinna starszych mężczyzn, w: Starość w kontekście społecznym i zdrowotnym, „EXLIBRIS. Biblioteka Gerontologii Społecznej. Polish Social Gerontology Journal”, nr 1(11), s. 63-75.
- Kształcenie dorosłych 2016 (2018), GUS, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Gdańsk.
- Kump S., Jelenc Krašovec S. (2014), The Educational Opportunities for Older Adults in Rural and Urban Municipalities, „Anthropological Notebooks”, nr 20(1), s. 51-68.
- Kwaśny B. (2009), Polskie studia nad męskością, „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej”, nr 1(11), s. 7-27.
- Landsberg P., Poprawski M., Kieliszewski M., Mękarski M., Gojlik A., Kuchta J., Brodniewicz M., Sójka J. (2012), Po co seniorom kultura? Badana kulturalnych aktywności osób starszych, Regionalne Obserwatorium Kultury UAM, https://www.academia.edu/2494034/Po_co_seniorom_kultura_Badania_kulturalnych_aktywności_osób_starszych._Raport, 20.09.2020.
- Lave J., Wenger E. (1991), Situated learning: Legitimate peripheral participation, Cambridge University Press, Cambridge.
- Leontowitsch M., Fooken I., Oswald F. (2019), The role of empowerment and agency in the lives of older men living alone, „European Journal for Research on the Education and Learning of Adults”, nr 10(3), s. 231-246.
- Marcinkiewicz A., Mazur K. (2013), Seniorzy w społeczeństwie wiedzy w świetle badań własnych, „Biblioteka Gerontologii Społecznej”, nr 1-2, Seniorzy w świetle nowych technologii. Implikacje dla praktyki edukacyjnej oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego, Ł. Tomczyk,A. Wąsiński (red.), „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice, Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej, s. 82-97.
- McGivney V. (1999), Excluded men: Men who are missing from education and training, NIACE, Leicester.
- McGivney V. (2004), Men earn, women learn: Bridging the gender divide in education and training, NIACE, Leicester.
- Melosik Z. (2002), Kryzys męskości w kulturze współczesnej, Impuls, Kraków.
- Mianowska E., Narkiewicz-Niedbalec E., Olejarz M., Walentynowicz-Moryl K., Słowińska S. (2015), Założenia metodologiczne i opis procedury badawczej, w: Inicjatywy angażujące osoby 50+ jako przestrzeń indywidualnego rozwoju i kształtowania kapitału społecznego, S. Słowińska (red.), Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 52-66.
- Muszyński M. (2016), Zmiana pola znaczeń – edukacja osób starych, „Dyskursy Młodych Andragogów”, t. 17, s. 79-107.
- Orzechowska G. (1999), Aktualne problemy gerontologii społecznej, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn.
- Ostrouch-Kamińska J., Cristina C., Vieira C.C. (2016), Gender Sensitive Adult Education: Critical Perspective, „Revista Portuguesa de Pedagogia”, t. 50(1), s. 37-55, https://doi.org/10.14195/1647-8614_50-1_2.
- Radovan M., Jelenc Krašovec S. (red.), Older Men Learning in the Community: European Snapshots, University Press, Ljubljana.
- Ricardo R., Tavares N., Coelho A., Lopes H., Fragoso A. (2014), Learning in Informal Spaces in the Community: A Case Study from Southern Portugal, w: Older Men Learning in the Community: European Snapshots, M. Radovan, S. Jelenc Krašovec (red.), University Press, Ljubljana, s. 63-78.
- Schugurensky D. (2000), The forms of informal learning: towards a conceptualization of the field, NALL Working Paper 19, https://tspace.library.utoronto.ca/bitstream/1807/2733/2/19formsofinformal.pdf, 10.09.2020.
- Semków J. (2008), Niektóre problemy aktywności społeczno-kulturalnej w okresie późnej dorosłości, w: Aktywność społeczna, kulturalna i oświatowa seniorów, A. Fabiś (red.), Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała, s. 17-22.
- Skibińska E. (2008), Proces kształcenia seniorów, w: Aktywność społeczna, kulturalna i oświatowa seniorów, A. Fabiś (red.), Biblioteka Gerontologii Społecznej, Bielsko-Biała, s. 95-115.
- Skibińska E.M. (2006), Mikroświaty kobiet. Relacje autobiograficzne, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
- Słowińska S. (2019), Aktywność kulturalna osób starszych pomiędzy autotelicznością a instrumentalnością, „Dyskursy Młodych Andragogów”, t. 20, s. 383-396, https://doi.org/10.34768/dma.vi20.33.
- Słowińska S. (red.) (2015), Inicjatywy angażujące osoby 50+ jako przestrzeń indywidualnego rozwoju i kształtowania kapitału społecznego, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.
- Słowińska S., Olejarz M. (2016), Aktywność kulturalna w doświadczeniu kobiet 50+ i jej emancypacyjny wymiar, „Edukacja Dorosłych”, nr 2 (75) s. 45-58.
- Sulik M. (2009), Jesień życia kobiety – aspekty edukacyjne, „Chowanna”, t. 2 (33), s. 143-155.
- Sytuacja osób starszych w Polsce 2018 (2020), GUS, Urząd Statystyczny w Białymstoku, Warszawa, Białystok.
- Szarota Z. (2004), Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
- Szarota Z. (2008), Przestrzeń edukacyjna Uniwersytetu Trzeciego Wieku, „e-Mentor”, nr 3 (25), http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/25/id/559, 20.09.2020.
- Szarota Z. (2009), Seniorzy w przestrzeni kulturalno-edukacyjnej społeczeństwa wiedzy, „Chowanna”, t. 2(33), s. 77-96.
- Szarota Z. (2014), Era Trzeciego wieku implikacje edukacyjne, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 1(84), s. 7-18.
- Szarota Z. (2015), Uczenie się starości, „Edukacja Dorosłych”, nr 1 (72), s. 23-35.
- Szarota Z. (2018), Powszednia aktywność wiejskich seniorów (wymiar społeczno-edukacyjny i kulturalny), „Pedagogika Społeczna”, nr 3 (69), s. 235-252.
- Szarota Z., Łaszyn J. (2012), Autopercepcja dojrzałych kobiet, „Ruch Pedagogiczny”, nr 2, s. 83-101.
- Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska (2006), Podstawy gerontologii społecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa.
- Szlendak T. (2010), Aktywność kulturalna, w: W.J. Burszta, M. Duchowski, B. Fatyga, A. Hupa, P. Majewski, J. Nowicki, M. Pęczak, E.A. Sekuła, T. Szlendak, Kultura miejska w Polsce z perspektywy interdyscyplinarnych badań jakościowych, NCK, Warszawa, s. 112-143.
- Szlendak T. (2014), Formy aktywności kulturalnej, w: R. Drozdowski, B. Fatyga, M. Filiciak, M. Krajewski, T. Szlendak, Praktyki kulturalne Polaków, Toruń, http://www.publicprofits.pl/upl/browser/files/praktyki-kulturalne-polakow-publikacja.pdf, s. 141-212, 20.09.2020.
- Tambaum T., Kuusk H. (2014), Passing on Skills and Knowledge as Part of Learning for Older Men: Readiness and Obstacles among Older Men in the Municipality of Tartu, w: Older Men Learning in the Community: European Snapshots, M. Radovan, S. Jelenc Krašovec (red.), University Press, Ljubljana, s. 29-48.
- Thomson E.H. Jr (1998), Older men as invisible men in contemporary society, w: Men’s lives, M.S. Kimmel, M.A. Messner (red.), Allyn and Backson, Boston-London-Toronto-Sidney-Tokyo-Singapore, s. 68-80.
- Uniwersytety Trzeciego Wieku w Polsce w 2018 r. (2019), GUS.
- Williamson A. (2000), Gender Differences in Older Adults’ Participation in Learning: Viewpoints and Experiences of Learners at the University of the Third Age (U3A), „Educational Gerontology”, t. 26(1), s. 49-66.
- Wojnicka K., Ciaputa E. (2011), Karuzela z mężczyznami. Problematyka męskości w polskich badaniach społecznych, Impuls, Kraków.
- Zierkiewicz E., Łysak A. (2005), Starsze kobiety w kulturze i społeczeństwie, MarMar, Wrocław.
- Zierkiewicz E., Łysak A. (2006), Trzeci wiek drugiej płci. Starsze kobiety jako podmiot aktywności społecznej i kulturowej, MarMar, Wrocław.